Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας το οποίο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται το άτομο. Η φιλοσοφία της γνωστικής θεωρίας βασίζεται στο ότι τα συναισθήματα και η συμπεριφορά του ατόμου καθορίζονται από τον τρόπο που δομεί τη σκέψη για τον εαυτό του και τον κόσμο μέσα του.
Ο τρόπος σκέψης είναι απόρροια των επιρροών που δέχεται το άτομο από το γονεϊκό περιβάλλον, την κοινωνία, τις εμπειρίες που έχει βιώσει ως τώρα στη ζωή του. Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται το άτομο εστιάζοντας σε δυσλειτουργικούς, μη βοηθητικούς τρόπους σκέψης θεωρώντας ταυτόχρονα ότι επηρεάζεται αρνητικά το συναίσθημα και η συμπεριφορά του ατόμου.
Το συγκεκριμένο είδος ψυχοθεραπείας καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ψυχικών καταστάσεων (άγχος, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, φοβίες, ιδεοψυχαναγκασμούς – καταναγκασμούς, πένθος, βουλιμία, ανορεξία, θεραπεία ζεύγους, διαταραχές προσωπικότητας) .
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία δείχνει ενδιαφέρον για το πώς το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια, εστιάζει ιδιαίτερα στις αναφορές του ατόμου για τα βιώματά του και στο πώς σκέφτεται για αυτά.
Ο κάθε γνωστικός συμπεριφορικός θεραπευτής φροντίζει να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο το κάθε άτομο δομεί τον κόσμο μέσα του και πώς αυτό μπορεί να επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του.
Στη συνέχεια ο θεραπευτής εντοπίζει μαζί με τον θεραπευόμενο τους δυσλειτουργικούς, μη βοηθητικούς τρόπους σκέψης και μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων τεχνικών αναδομούνται ώστε να γίνουν πιο λειτουργικοί.
Επίσης είναι σημαντικό να τονιστεί το στοιχείο της συνεργασίας και ισοτιμίας το οποίο είναι πολύ σημαντικό καθώς o θεραπευτής και o θεραπευόμενος συνεργάζονται για να διαχειριστούν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος. Ακόμη θεραπευτής και θεραπευόμενος επιλέγουν θεραπευτικός στόχους και αποφασίζουν τους τρόπους με τους οποίους αυτοί οι στόχοι θα επιτευχθούν.
Μετά από κάθε συνεδρία ο θεραπευόμενος έχει “δουλειά για το σπίτι” που σημαίνει ότι ασχολείται με συγκεκριμένες ασκήσεις, δραστηριότητες προκειμένου να ενισχυθούν οι αλλαγές που κάνει ο θεραπευόμενος κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Επιπλέον χρειάζεται να ειπωθεί ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι βραχυπρόθεσμη (χρονικά περιορισμένη), κάθε συνεδρία είναι δομημένη (υπάρχει συγκεκριμένη ατζέντα), προσανατολισμένη στη λύση των προβλημάτων που απασχολούν τον θεραπευόμενο, ενεργητική και κατευθυντική (για να διευκολύνει τη λύση των προβλημάτων).
Σε αυτό το σημείο θα αναφερθώ σε δυσάρεστες σκέψεις και πιστεύω οι οποίες εντοπίζονται σε συγκεκριμένες διαταραχές άγχους (Μεταφρασμένο από Καλπάκογλου, προσαρμοσμένο από το βιβλίο του Wells, 1997, σελ.86) :
| Διαταραχή | Υπόθεση | Πιστεύω |
| Κοινωνική φοβία | Αν δε μπορέσω, να σκεφτώ, να πω κάτι, ο κόσμος θα σκεφτεί πως είμαι βαρετός | Είμαι βαρετός |
| Κοινωνική φοβία | Αν αρχίσω να τρέμω, ο κόσμος θα το παρατηρήσει και θα φανώ παράξενος | Είμαι διαφορετικός |
| Γενικευμένη αγχώδη διαταραχή | Αν έχω άγχος δε θα μπορέσω να τα καταφέρω | Δε μπορώ να τα καταφέρω |
| Γενικευμένη αγχώδη διαταραχή | Πρέπει να ελέγχω την ανησυχία μου αλλιώς θα σταματήσω να λειτουργώ | Η ανησυχία μου είναι εκτός ελέγχου |
| Διαταραχή πανικού | Αν αγχωθώ πολύ θα σταματήσει η αναπνοή μου | Το άγχος είναι επικίνδυνο |
| Διαταραχή πανικού | Αν με πιάσει πανικός σημαίνει ότι είμαι πνευματικά αδύναμος | Είμαι αδύναμος |
| Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή | Αν δεν ελέγξω, δε θα ηρεμήσω | Τα συναισθήματά μου μπορούν να με κυριεύσουν |
| Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή | Αν σκέφτομαι ότι έχω βλάψει κάποιον είναι πιθανόν πως τον έχω βλάψει | Οι άσχημες σκέψεις μου είναι αληθινές |
| Υποχονδρίαση | Αν έχω απρόσμενα σωματικά συμπτώματα, αυτό σημαίνει ότι έχω μια σοβαρή ασθένεια | Θα τιμωρηθώ |
| Υποχονδρίαση | Αν αρρωστήσω θα είμαι ένα άχρηστο άτομο | Είμαι αυτό που κάνω |
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία βοηθά στην αναδόμηση αυτών των πυρηνικών πεποιθήσεων με τη χρήση συγκεκριμένων τεχνικών όπου αναγνωρίζονται οι δυσλειτουργικές σκέψεις, προτείνονται εναλλακτικές σκέψεις οι οποίες είναι λειτουργικές, ρεαλιστικές τις οποίες ο θεραπευόμενος δοκιμάζει για να διαπιστώσει την αποτελεσματικότητά τους.
Επομένως η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία καταφέρνει μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες να επιφέρει αλλαγές στο θεραπευόμενο σε επίπεδο σκέψεων, συναισθήματων, συμπεριφοράς βελτιώνοντας τη ζωή του.