Πως να βοηθήσω το παιδί μου να έχει φίλους

Πώς τα παιδιά λοιπόν κάνουν φίλους; Τα νεογέννητα μωρά γεννιούνται έτοιμα να κοινωνικοποιηθούν. Σε όλη την εξελικτική ιστορία μας, η ικανότητα να συνάπτει κανείς φιλικούς δεσμούς υπήρξε μια κρίσιμη ικανότητα επιβίωσης.

Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στο να μάθουν τα παιδιά τους πώς να κάνουν φίλους.

Τα πιο δημοφιλή παιδιά είναι προκοινωνικά-δηλαδή φροντίζουν, μοιράζονται και συνεργάζονται. Επίσης έχουν ισχυρές λεκτικές δεξιότητες και μπορούν να χαλιναγωγούν τις παρορμήσεις τους. Τα δημοφιλή παιδιά έχουν αναπτυγμένες διαπροσωπικές δεξιότητες: την ενσυναίσθηση, την ηθική συλλογιστική. Έτσι φαίνεται ότι η σύναψη φιλίας εξαρτάται από τις δεξιότητες που τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν.

Πως να βοηθήσω το παιδί μου να έχει φίλους πρακτικά

Παρακάτω θα δούμε πρακτικά πώς μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά να κάνουν φίλους:

• Γίνετε εκπαιδευτής συναισθημάτων. Καθένας έχει αρνητικά συναισθήματα και εγωιστικές παρορμήσεις οι οποίες θα πρέπει να τεθούν υπό έλεγχο για να μπορεί κανείς να κάνει φίλους. Μελέτες σε παιδιά Δυτικών κοινωνιών δείχνουν ότι τα παιδιά αναπτύσσουν καλύτερο συναισθηματικό αυτοέλεγχο όταν οι γονείς μιλούν για τα συναισθήματά τους μέσα σε ένα κλίμα συμπάθειας και επίλυσης προβλημάτων.

Αντίθετα, τα παιδιά των οποίων τα αρνητικά συναισθήματα υποτιμούνται π.χ. “Γίνεσαι ανόητος” ή τιμωρούνται π.χ. “Πήγαινε στο δωμάτιό σου να ηρεμήσεις” τείνουν να έχουν περισσότερα προβλήματα αυτοελέγχου (Davidov and Grusec 1996; Denham 1997; Denham et al 1997; Denham 1989; Denham and Grout 1993; Eisenberg et al, 1996).

Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι οι συναισθηματικές στρατηγικές κοινωνικοποίησης που χρησιμοποιούσαν μητέρες πεντάχρονων μπορούσαν να προβλέψουν αλλαγές στο κατά πόσο καλά τα παιδιά τους θα ρύθμιζαν τα συναισθήματά τους. Αυτό συνδεόταν με την ποιότητα της φιλίας που θα ανέπτυσσαν τα παιδιά 2-5 χρόνια αργότερα (Blair et al, 2013).

•  Επένδυσε στην αυθεντική και όχι στην αυταρχική ανατροφή των παιδιών. Oι αυταρχικοί γονείς παρέχουν χαμηλά επίπεδα ζεστασιάς και υψηλά επίπεδα ελέγχου. Επίσης αποθαρρύνουν κάθε στοχαστική συζήτηση και προσπαθούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά των παιδιών τους μέσω της τιμωρίας. Τα παιδιά που μεγαλώνουν κατά αυτό τον τρόπο είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν μια εσωτερικευμένη αίσθηση του σωστού και του λάθους. Ειδικότερα τα παιδιά που δέχονται σκληρές τιμωρίες τείνουν να είναι πιο επιθετικά (Xu et al, 2009; Chen και Rubin 1994).

Χρειάζεται να τονιστεί ότι και η αυθεντική ανατροφή των παιδιών χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα ελέγχου καθώς οι γονείς θέτουν όρια και απαιτούν την ανάλογη ωριμότητα από τα παιδιά τους. Οι συγκεκριμένοι γονείς σχετίζονται με τα παιδιά τους με ζεστασιά και διαμορφώνουν συμπεριφορές μέσω της ορθολογικής συζήτησης και της επεξήγησης των κανόνων που θέτουν.

Οι μελέτες δείχνουν ότι οι συγκεκριμένοι γονείς τείνουν να έχουν παιδιά που είναι λιγότερο επιθετικά, πιο αυτάρκη, πιο αυτόνομα (Brotman κ.ά. 2009, Sheehan & Watson 2008, Hastings κ.ά. 2007).

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω η προώθηση της συζήτησης ιδιαίτερα για τα συναισθήματα και τις κοινωνικές συγκρούσεις μπορεί να ενισχύσει τις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών και να τα βοηθήσει να κάνουν φίλους.

• Δίδαξε στα παιδιά πώς να συνομιλούν ευγενικά. Τα πρώτα μαθήματα που δέχονται τα παιδιά για την επικοινωνία λαμβάνουν χώρα εντός του σπιτιού τους. Σε μια πρόσφατη μελέτη παρακολούθησης μικρών παιδιών σε μια περίοδο πολλών ετών η Ρουθ Φέλντμαν και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι οι γονείς που επέδειξαν υψηλά επίπεδα αμοιβαιότητας στην επικοινωνία με τα παιδιά τους είχαν παιδιά που ανέπτυξαν περισσότερο τις κοινωνικές δεξιότητες και τις διαπραγματευτικές τους ικανότητες με την πάροδο του χρόνου (Feldman et al, 2013).

Μια σειρά από πειραματικές μελέτες αναφέρουν ότι τα μη δημοφιλή παιδιά βελτιώνονται όταν εκπαιδεύονται στην «ενεργητική ακρόαση” (Bierman 1986). Ένας ενεργός ακροατής επιδεικνύει προσοχή έχοντας την κατάλληλη οπτική επαφή, στρέφοντας το σώμα προς την κατεύθυνση του ομιλητή, παραμένοντας ήρεμος και χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες λεκτικές αντιδράσεις.

Οι Fred Frankel και Robert Myatt του UCLA Semel Institute αναφέρουν στο βιβλίο τους ορισμένες συμβουλές που αφορούν στην εκπαίδευση των παιδιών για το πώς να κάνουν φίλους οι οποίες είναι οι εξής:

• Όταν ξεκινάτε μια συνομιλία με κάποιο άτομο που δε γνωρίζετε μεταφέρετε πληροφορίες σχετικά με το τι σας αρέσει και τι όχι.
• Όταν συνομιλείτε να απαντάται μονάχα σε ό,τι σας ρωτούν. Στη συνέχεια, δώστε στο συνομιλητή σας την ευκαιρία να μιλήσει ή θέστε ένα ερώτημα.
• Μη λειτουργείται σαν συνεντευκτής. Μη θέτετε μονάχα ερωτήσεις. Δώστε πληροφορίες για τον εαυτό σας.

Όταν τα παιδιά προσπαθούν να κάνουν φίλους χρειάζεται να αποφεύγονται τα ανταγωνιστικά παιχνίδια και άλλες καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν σύγκρουση ή να αποθαρρύνουν τη συνεργασία. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά συνεργάζονται καλύτερα όταν εμπλέκονται σε συνεργατικές δραστηριότητες δουλεύοντας για έναν κοινό στόχο (Roseth κ.ά. 2008). Κατά τη διάρκεια των συνεργατικών δραστηριοτήτων τα μη δημοφιλή παιδιά συμπεριφέρονται με μεγαλύτερη ωριμότητα και τα δημοφιλή αγόρια είναι πιο ανεκτικά (Gelb & Jacobson 1988).

Βάσει αυτών των διαπιστώσεων οι Fred Frankel και Robert Myatt προτείνουν στους γονείς να απομακρύνουν τα παιδιά από ανταγωνιστικά ή ατομικά παιχνίδια π.χ. βιντεοπαιχνίδια (Frankel και Myatt 2002).

• Μεταδώστε την ενσυναίσθηση και το ενδιαφέρον για τους άλλους. Για παράδειγμα εστιάστε στη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων των παιδιών δίνοντας έμφαση στη λύση. Συζητήστε με τα παιδιά σας πώς οι σκέψεις, οι επιθυμίες και τα συναισθήματα κινητοποιούν τις ανάλογες συμπεριφορές. Εξηγήστε στα παιδιά ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που βιώνουν τα ίδια συναισθήματα όπως και εκείνα. Με αφορμή ιστορίες βιβλίων ή από την τηλεόραση μπορείτε να συζητήσετε με τα παιδιά σας πώς σκέφτονται, τι νιώθουν, τι πιστεύουν, τι θέλουν οι ήρωες αυτών. Γίνετε και εσείς οι ίδιοι πρότυπα θετικών συμπεριφορών προς άλλους. Παίξτε με τα παιδιά σας αναπαριστώντας τα συναισθήματα στο πρόσωπό σας.

• Βοηθήστε τα παιδιά να «διαβάζουν» τις εκφράσεις του προσώπου. Συλλέξτε φωτογραφίες ατόμων με διαφορετικές εκφράσεις προσώπου. Η συλλογή είναι χρήσιμο να περιλαμβάνει τα βασικά συναισθήματα όπως: χαρά, λύπη, φόβος, θυμός, αηδία, έκπληξη (Ekman, 1973). Αν θέλετε μπορείτε να προσθέσετε φωτογραφίες και άλλων συναισθηματικών εκφράσεων. Στη συνέχεια μπορείτε να ζητήσετε από τα παιδιά σας να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που απεικονίζονται στις φωτογραφίες ή να δώσετε την ευκαιρία στα παιδιά να επιλέξουν με τυχαίο τρόπο τις φωτογραφίες, να μιμηθούν την έκφραση ώστε οι άλλοι να μαντέψουν το συναίσθημα ή με βάσει το συναίσθημα που απεικονίζεται στη φωτογραφία να εξηγήσουν τί μπορεί να το προκάλεσε ή να δημιουργήσουν μια ιστορία επιλέγοντας με τυχαίο τρόπο διάφορες φωτογραφίες.

• Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας στο να αντιμετωπίζουν κοινωνικές καταστάσεις. Τι μπορούν λοιπόν να πουν οι μαμάδες στα παιδιά τους όταν προσεγγίζουν άλλα παιδάκια; “Πριν προσεγγίσετε τα άλλα παιδάκια δείτε αρχικά τί κάνουν εκείνα. Δείτε λοιπόν τί μπορείτε να κάνετε και εσείς για να ταιριάξετε μαζί τους”. “Προσπαθήστε να συμμετέχετε στο παιχνίδι κάνοντας κάτι σχετικό π.χ. αν τα παιδάκια παίζουν ότι βρίσκονται σε ένα εστιατόριο τότε αναπαραστήστε ένα πελάτη”. Μην ασκήσετε κριτική ή προσπαθήσετε να αλλάξετε το παιχνίδι. Αν τα άλλα παιδιά δε θέλουν να συμμετέχετε στο παιχνίδι τότε δε χρειάζεται να επιμείνετε. Βρείτε να κάνετε κάτι άλλο.

• Παρατηρήστε την κοινωνική ζωή των παιδιών σας. Μελέτες σε διάφορα πολιτισμικά περιβάλλοντα έδειξαν ότι τα παιδιά των οποίων οι γονείς παρακολουθούν τις κοινωνικές δραστηριότητες των παιδιών τους είναι σε πλεονεκτική θέση (Parke et al,2002). Αυτό δε σημαίνει ότι οι γονείς είναι προσκολλημένοι πάνω στα παιδιά τους ούτε ότι μεσολαβούν σε κάθε αλληλεπίδραση των παιδιών τους. Έχουν εποπτικό ρόλο βοηθώντας τα να επιλέξουν τους φίλους τους.

• Αφήστε τα παιδιά να επιλύσουν μόνα τις διαφορές τους. Τα νήπια χρειάζονται στενή επιτήρηση όμως καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν οι γονείς χρειάζεται να κρατούν απόσταση. Οι γονείς που προσκολλώνται στα παιδιά τους τα στερούν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις δικές τους κοινωνικές δεξιότητες (Ladd & Golter 1988).

Βάσει λοιπόν των παραπάνω βοηθάτε τα παιδιά σας να κάνουν φίλους.